जलवायु परिवर्तन र समाधानका उपायहरु
कुनै एक निश्चित क्षेत्र वा सम्पूर्ण विश्वभरी लामो समयावधीमा त्यहाँको जलवायुमा देखापर्ने परिवर्तन नै जलवायु परिवर्तन हो । UNFCCC का अनुसार प्रत्यक्ष वा परोक्ष रुपमा मानव क्रियाकलापको परिणाम स्वरुप लामो समयावधीमा प्राकृतिक जलवायुमा देखिने परिवर्तन र त्यसको विश्वव्यापी बायुमण्डलको संरचनामा ल्याउने भिन्नतालाई नै जलवायु परिवर्तन भनिन्छ । बिभिन्न तथ्यको आधारमा जलवायु परिवर्तन सम्वन्धी केहि सिद्धान्तहरु रहेको पाईन्छ । सिद्धान्त र तथ्यहरुलाई आधार बनाएर हेर्ने हो भने मानवीय क्रियाकलाप यसको प्रमुख कारण भएको पाईन्छ । यहि कारणले गर्दा नै जलवायु परिवर्तनको विषयले विश्वमा अधिक चर्चा भएको छ । सन १९७० देखि निरन्तर रुपमा पृथ्वीको तापक्रम बृद्धि भएको अध्ययनहरुले देखाएका छन् । र, यसको प्रमुख कारण वायुमण्डलमा हरित गृह ग्यासको मात्रा बढनु हो ।
कार्वनडाईअक्साइड,मिथेन,नाईटोजन अक्साईड,क्लोरोफ्लोरो कार्बन आदि यसमा पर्दछन् । यस्ता ग्यासहरुको मात्रा बढनुको मुख्य कारण हामी मानव जाती नै हौं । बढ्दो औद्योगीकिकरण, बन फडानी, अब्यबस्थित बसोबास, शहरीकरण, प्रदूषण आदि कारणहरुले हरितगृह ग्यासको मात्रा बढ्ने र बढन मद्दत पु¥याएको छ ।
त्यसैले जलवायु परिवर्तन हुनुमा हामी नै बढी जिम्मेवार छौं । बढ्दो हरितगृह ग्यासको कारण सूर्यबाट आएको ताप आवश्यक भन्दा बढी मात्रामा सोस्छ । जसको कारणले ग्लोबल वार्मिग र जलवायु परिवर्तन हुन्छ । ग्लोवल वार्मिग भन्नाले पृथ्वीको तापक्रम बढनु बुझिन्छ । र, जलवायु परिवर्तनले त्यो सहित अन्य परिवर्तनलाई पनि जनाउँछ ।
जलवायु परिवर्तन सिद्धान्तमा मात्र नभई यथार्थमा भइरहेका यथेष्ट प्रमाणहरु छन् । जस्तोः बढदो तापक्रम,घट्दो हिमक्षेत्र,बर्षाको कमी, भारी बर्षा र समयमा आएको परिवर्तन,समुन्द्री सतह बढ्नु आदि यसका ज्वलन्त उदाहरणहरु हुन ।
जलवायु परिवर्तनको इतिहास हेर्ने भने यो बिभिन्न समयको अन्तरालमा उतार चढाव भइरहेको पाईन्छ । अध्ययन अनुसार आजभन्दा करिव ४२५० मिलियन वर्ष अगाडी पृथ्वीको औसत तापक्रम ३७ डिग्री थियो जुन २५०० मिलियन बर्ष अगाडी २५ डिग्रीमा झर्यो । त्यसैगरी २७०० देखि १८०० मिलियन वर्ष अगाडी पृथ्वीमा हिम युग थियो । यसै प्रकारले पृथ्वीको जलवायु अवस्था स्थिर नभएको पाईन्छ । त्यसो भए जलवायु परिवर्तन बारे चिन्ता गर्नु किन ?
जलवायु परिवर्तनलाई लिएर चिन्तित हुनुपर्ने प्रमुख कारण यसबाट देखापरेको असर र भविष्यमा हुनसक्ने खतरा हो । अगाडी जलवायुमा भएको परिवर्तन प्राकृतिक थियो भने अहिले परिवर्तन हुनुको प्रमुख कारण वायुमण्डलमा हरितगृह ग्यासको मात्रा बढी हुनु हो, जसका लागि मानवीय कार्य जिम्मेवार छ ।
जलवायु परिवर्तनले विश्वका बिभिन्न देशहरुमा असर पु¥याएको छ । र, यसको असर नेपालमा पनि देखापरेको पाईन्छ । अध्ययन अनुसार नेपालको तापक्रम ०.६ डिग्री सेल्सियस प्रति दशकले बढेको पाईन्छ । तराई भन्दा माथिल्लो (हिमाली) भेगमा बढी मात्रामा तापक्रम बृद्धि भएको पाईन्छ । अध्ययन अनुसार बढ्दो तापक्रमका कारण वर्षा १३ मि.मि. प्रति वर्षले बढेको र बर्षाका दिन ०.८ दिनले घटेको पाइन्छ । यसैको फलस्वरुप नदीनालाको गति पनि १.५ गुणाले बढेको पाईन्छ । जलवायु परिवर्तले बिभिन्न क्षेत्रहरुमा बिभिन्न किसिमका असर पु¥याएको छ ।
जस्तैः जलश्रोत,स्वास्थ्य,कृषि,जैविक विविधता,खाद्य सुरक्षा,प्राकृतिक प्रकोप आदि ।
जलश्रोतमा पु¥याएको कुरा गर्ने हो भने बढदो तापक्रमका कारण हिउँ पग्लन्छ । जसले गर्दा नदीको गतिमा बृद्धि हुन्छ र बाढी निम्त्याउँदछ । बढ्दो तापक्रकै कारण हिमतालहरु फुट्ने खतरा बढेको पाइन्छ । नेपालमा करिब २३२३ वटा हिमतालहरु छन् । जसमा २० वटा फुट्ने अवस्थामा रहेका छन् ।
नेपालका नदीनालाहरु १.४८ बर्ग मिटर प्रति सेकेण्डले बगेका छन । जुन पहिलेको भन्दा बढी मानिन्छ । हिमतालको क्षेत्र बढनुमा पनि जलवायु परिवर्तन नै मुख्य कारण हो भन्न सकिन्छ । वरुण क्षेत्रमा सन १९६४ मा कुनै ताल भेटिएको थिएन । सन १९९५ मा ०.०२४५ बर्ग कि.मी. को ताल भेटियो र १९९७ मा त्यो बढेर ०.७८ बर्ग कि.मी. भयो । त्यसैगरि जैविक विविधतामा हेर्ने हो भने बढदो तापक्रमका कारणले तराईमा पाइने अन्नबालीहरु पहाड र पहाडको हिमाल तर्फ सर्ने गरेको पाईन्छ । त्यस्तै कृषि क्षेत्रमा पनि जलवायु परिवर्तनले धेरै नै असर पु¥याएको छ ।
२.५ डिग्री सेल्सियसले तापक्रम बढन गए कृषि उत्पादन घट्ने अध्ययनहरुले देखाएको छ । एक अध्ययनले त के सम्म देखाएको छ भने धान उत्पादन ९.५ प्रतिशतले तराई, ५ प्रतिशतले पहाड र १६ प्रतिशतले हिमालमा कार्वनडाइअक्साइडको बृद्धिसँगै वद्धि हुने तर ४ डिग्री सेल्सियस र २० प्रतिशत वर्षा बढ्दा तराईमा धान उत्पादन –०.८ प्रतिशतले घट्ने, पहाडमा १४.६ प्रतिशतले र हिमालमा २९.१ प्रतिशतले बृद्धि हुने देखाएको छ । अध्ययनले मकै उत्पादनमा पनि असर पु¥याउने देखाउँछ । बढ्दो तापक्रमले दुध र मासुको गुणस्तर पनि घटाउने ति अध्ययनहरुले देखाएका छन् । यस प्रकारले कृषि क्षेत्रमा देखापरेको असरले विश्व खाद्य सुरक्षामा समेत असर पु¥याउने देखिन्छ ।
जलवायु परिवर्तनले बाढीपहिरो,नदी कटान,खडेरी जस्ता प्राकृतिक प्रकोपहरुको घटनाहरु बढाई रहेका छन् । बर्षाको मात्रा बढेकोले बाढीको जोखिम बढेको छ । हिउँ पग्लने क्रमले हिमताल फुटने खतरा बढेको छ । अर्को तिर बर्षा हुने दिन घट्नाले खडेरी हुने अवस्था भएको पाइन्छ र त्यस्तो ठाउँमा ठुलो बर्षा हुँदा पहिरो जाने सम्भावना बढी हुन्छ । स्वस्थ्य क्षेत्रमा पनि यसको असर उत्तिकै देखिन्छ । तापक्रम बृद्धि, बर्षामा परिवर्तनको कारणले गर्दा मलेरिया, जापनिज इन्सेफ्लाइटिक्स, कालजार जस्ता रोगहरुको संक्रमण बढन जान्छ । प्राकृतिक प्रकोप बृद्धिका कारण पनि यसमा थप मद्दत पुगेको छ । जलवायु परिवर्तनका असरहरु हेर्ने हो भने यसले भावी समयमा ठुलो जनधनको क्षति पु¥याउने अवस्था देखिन्छ ।
विश्वभरी प्रभाव पारी मानव जातीको लागि खतरा बनेको जलवायु परिवर्तनको समाधान गर्न आवश्यक देखिन्छ । तर, त्यो त्यति सजिलो छैन । यदी हामीले हरितगृह ग्यासको उत्सर्जन पुरै कटौती गर्ने हो भने पनि बायुमण्डलमा यसको सन्तुलित मात्रा हुन पनि बर्षौ लाग्नेछ । जलवायु परिवर्तनसँग जुध्न दुई प्रकारका रणनीतिहरु अपनाउन सकिन्छ ।
१. निस्प्रभावीकरण रणनीति :
जस अनुसार बढ्दो तापक्रममा कमी ल्याई जलवायु परिवर्तनको असरलाई कम गराइन्छ । हरितगृह ग्यासको मात्रामा कमि ल्याउन सर्वसाधारणदेखि राज्यको महत्वपूर्ण भूमिका रहेको हुन्छ । ब्यक्तिगत तर्फमा सामान्य जीवनबाट उत्सर्जन भएको हरितगृह ग्यासको कटौती गर्न सकिन्छ । यसका लागि सवारी साधनको कम प्रयोग गर्ने, बृक्षारोपण, प्रदुषण नियन्त्रण आदि हुन सक्छन । त्यसैगरि राज्यहरु विच हुने कार्वन व्यापार पनि एक महत्वपूर्ण नीति हुनसक्छ ।
२. अनुकुल रणनीति :
जस अनुसार जलवायु परिवर्तनद्धारा देखिएको असरसँग जुधेर रहनु हो । यस अन्र्तगत भूमि ब्यवस्थापन, उर्जा ब्यवस्थापन, जलाधार ब्यवस्थापन, पूर्वसुचना प्रणाली, प्रकोप तयारी कार्यक्रम आदि पर्दछन । यस्ता प्रकारका रणनीतिहरुलाई प्रयोगमा ल्याएर जलवायु परिवर्तनको असरहरुबाट जुध्न सकिन्छ ।
Comments
अरु समाचार
-
सहकारीपीडितले गृहमन्त्री लामिछानेलाई भेटे
काठमाडौँ,१४ वैशाखः सहकारीसम्बन्धी समस्या द्रुत प्रक्रियाबाट समाधान गर्ने पहल गरकोमा सहकारीपीडितले उपप्रधान तथा गृहमन्त्री रवि लामिछानेले धन्यवाद दिएका छन् ।शुक्रवार...
- नेपाल र कतारबीचको श्रम सम्झौता समयसापेक्ष बनाउने पहल गर्दैछु: राजदूत डा. ढकाल
-
पुलिस क्लब राष्ट्रिय भलिबल प्रतियोगिताको फाइनलमा
काठमाडौं । नेपाल पुलिस क्लब राष्ट्रिय महिला भलिबल प्रतियोगिताको फाइनलमा प्रवेश गरेको छ । आज भएको खेलमा त्रिभुवन आर्मी क्लबलाई...
-
‘बोक्सीको घर’ प्रदर्शनमा
काठमाडौं । आजदेखि नेपाली चलचित्र ‘बोक्सीको घर’ प्रदर्शन गरिएको छ । अभिनेत्री केकी अधिकारीले निर्माण गर्नुभएको चलचित्रमा मुख्य भूमिकामा उहाँ...
-
जिल्ला लिग फुटबलको तेस्रो संस्करण वैशाख–१५ गतेदेखि
काठमाडौं । खोटाङमा जिल्ला लिग फुटबल प्रतियोगिताको तेस्रो संस्करण वैशाख–१५ अर्थात् भोलिदेखि सञ्चालन हुँदै छ । खोटाङ जिल्ला फुटबल सङ्घको...
-
चितुवाको आक्रमणबाट घाइते
काठमाडौं । कञ्चनपुरको शुक्लाफाँटा नगरपालिकामा चितुवाको आक्रमणमा परी आज एक युवक घाइते भएका छन् । इलाका प्रहरी कार्यालय झलारीका प्रहरी...
-
धनुषामा नौ सय जनामा हात्तीपाइले रोग
काठमाडौं । धनुषा जिल्लामा नौ सय ३१ जनामा हातीपाइले रोग देखापरेको छ । जनस्वास्थ्य कार्यालय धनुषाले गरेको सर्वेक्षण अनुसार जनकपुर...
-
सहमतिमा करणी ठहर, तिनै बाबाको निवासमा महिला डेपुटी गभर्नर
काठमाडौं । राष्ट्र बैंककी डेपुटी गभर्नर निलम ढुंगाना तिम्सिना दुई साताअघि ‘एक पन्थ दो काज’ को शैलीमा सुनसरीको चतराधाम पुगिन्...
-
समाज परिवर्तन गर्ने अभियानमा जुटेका छौँ : पूर्वप्रधानमन्त्री नेपाल
काठमाडौं । नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (एकीकृत समाजवादी)का अध्यक्ष एवं पूर्वप्रधानमन्त्री माधवकुमार नेपालले समाज परिवर्तन गर्ने अभियानमा आफ्नो पार्टी जुटेको बताउनुभएको...